Johanneskerk

Ruimtelijke context

De Johanneskerk staat aan een brede laan terzijde van de doorgaande weg. Daar de kerk aan drie zijden is ingebouwd, fungeert zij niet als landmark, ondanks de toren voor de kerk.

Type

De zaalkerk bestaat uit een staalskelet, dat is ingevuld met bepleisterde steen en betonsteen. De axiale bankenopstelling staat voor een avondmaalstafel met preekstoel.

Bouwgeschiedenis

Noodkerk

Tijdens de oorlog werd door een aantal lidmaten te Sittard verzocht om een kerk van Geleen-Lutterade te mogen afscheiden. Pas in 1956 zou dit gebeuren, maar wel werden in 1951 de eerste plannen in daden omgezet door de gemeente om een stuk grond en om subsidie te verzoeken. De gemeente had een duidelijke voorkeur voor een plaats in de wijk Sanderbout, maar daar kwam een einde aan toen de katholieke Gemmakerk daar een plaats kreeg. In 1952 kreeg de Bouwfondscommissie van de Gereformeerde Kerk een stukje toegewezen in Thien Bunder, hetgeen de kerkeraad en de commissie niet onwelgevallig was. De gemeente kocht vervolgens de grond, omdat er eerst sprake van een onteigeningsprocedure moest zijn. Daarna verkocht de gemeente de grond voor dezelfde prijs door aan de Bouwfondscommissie in 1953. Hierop bleken de kosten van de bouw van een kerk zo hoog, dat in 1955 werd besloten tot de plaatsing van een noodkerk. De houten zaalkerk onder een zadeldak met een dakruiter werd gekocht in Hilversum en op ontwerp van J.B. van Wuykhuyse, technisch ambtenaar/militair bij de dienst der genie, geplaatst. Op 2 mei 1956 werd de kerk in gebruik genomen. Op 2 augustus 1963 brandde de kerk geheel af.

Huidige kerk

Voorlopig kerkte men in het ‘De Schakel’, een evangelisatiegebouw aan de noordzijde van Sittard. Een aantal grote acties in Sittard zorgden voor een flinke bijdrage in de kosten. Opvallend aspect is, dat de katholieke geestelijkheid hieraan ruimhartig medewerking verleende. De katholieke architect H.J.M.E. Ramakers was een goede bekende van dominee Th. Rienks en hij bood aan de kerk gratis te ontwerpen. Het zou zijn enige kerk worden. De Generale Deputatie voor kerkopbouw van de Gereformeerde Kerken in Nederland liet zich lovend uit over de bouwplannen. In 1964 kon met de bouw worden begonnen. Omdat de nieuwe kerk groter werd dan de noodkerk en bovendien een pastorie werd aangebouwd, moest eerst grond worden aangekocht. De bouw werd gegund aan aannemingsbedrijf J.A. Dukers te Geleen. Op 27 mei 1966 werd de kerk in gebruik genomen in aanwezigheid van onder meer deken L.J. Feiter, ds. S. Coolsma van de N.H.-kerk en de burgemeester van Sittard, H.J.M. Dassen. Opvallend is het gebruik van een aantal symbolische aanduidingen in het gebouw. Zo werden de ramen achter de preekstoel en avondmaalstafel aangeduid als de evangelisten en het lag in de bedoeling in de vier ramen glas-in-lood te plaatsen met hun afbeeldingen. De drie ramen in de gevel tegenover de avondmaalstafel heetten de Drieëenheidsramen. Zelfs de onderbrekingsbalk hierin kreeg een eigen symboliek: altaar. De kerk paste dankzij deze toevoegingen goed binnen de veranderden de inzichten in de protestantse kerken door het toepassen van symbolische ladingen. Ook het groene kruisvenster, dat ‘s nachts moest worden verlicht, paste in deze opzet, omdat sommige katholieke kerken werden voorzien van een groen neonkruis. Groen werd ook bij de Johanneskerk benoemd als de kleur van de hoop. Tenslotte was de kerk ingericht met een U-vormige verhoging rondom de banken. Hierop kon met tafels van dezelfde hoogte als de avondmaalstafel één grote tafel worden gemaakt, waaraan de hele gemeente zittend het avondmaal kon vieren. Tevens werden de aan een protestantse kerk eigen ruimtes geplaatst. De koffieruimte fungeerde tevens als entree en tot uitbreiding van de kerk. Aan de koffieruimte lagen een viertal kamers, die werden gebruikt als spreekkamer, consistoriekamer, kinderwoorddienstruimte et cetera. Onder de kerk liggen kelders, die voor allerlei jeugdwerk geschikt werden gemaakt. Op 6 juni 1966 werd de kerk getoond in het televisieprogramma ‘Kenmerk’ vanwege de oecumenische samenwerking van de bewoners van Sittard om de kerk te kunnen bouwen.

Veranderingen

De pastorie is alweer enige tijd in gebruik als kosterwoning. In de consistoriekamer was bij de inventarisatie sinds circa 15 jaar een yogapraktijk gevestigd. Eén van de spreekkamers wordt als vergaderzaal en consistoriekamer benut. Rond 1990 werd de toren van een beschildering voorzien. Sinds 1 januari 1998 is de kerk in gebruik als SOW-kerk, die sinds 2002 over is gegaan tot de VPK. De tafels voor de avondmaalsvieringen zijn in twee delen gezaagd, toen de vieringen niet meer zittend werden gehouden. Zij functioneren nu als koffietafels. Inmiddels zijn achter in de kerk enkele banken verwijderd. Er zijn plannen voor het flexibel maken van de bankenopstelling en voor een afscheiding met glaswanden in de kerk. Op het moment van inventarisatie (12-12-2002) was hier nog geen begin mee gemaakt.

In 2004 is de kerk intern verbouwd. Ze doet nu dienst als kerk voor de in 2004 verenigde Hervormde gemeente van Sittard en de Gereformeerde kerk van Sittard tot Protestantse gemeente te Sittard.

Exterieur

Achter en naast de kerk en ernaast ligt een laagbouw gedeelte, dat overloopt in de voormalige pastorie, die twee verdiepingen kent. De kerk wordt gedekt door een plat dak, dat een knik heeft, waardoor de daken naar buiten iets oplopen. De boeiboord is van hout en loopt rondom. De voorgevel aan de straatzijde is recht en is opgemetseld in halfsteensverband met betonsteentjes. De gevel is doorbroken door een kruisvormig venster met groene glazen bouwstenen in een betonnen omlijsting. Tussen de gevel en de boeiboord loopt een lichtstraat. Voor de gevel staat de zich naar boven verjongende, opengewerkte betonnen campanile, bekroond met een betonnen kroon. De zijgevels lopen aan de onderzijde uit, zodat dit gedeelte op steunberen lijkt. Aan de ingangszijde wordt licht binnen gelaten door een drietal verticaal geplaatste vensters over de gehele hoogte, doorbroken door een horizontaal geplaatste regel. Aan de tuinzijde is de gevel doorbroken door een viertal vierkante ramen. De beide gevels zijn bepleisterd. De achtergevel wordt onderbroken door de laagbouw. Tussen het platte dak van de laagbouw en de boeiboord staat een vliesgevel met Kalwall dubbelwandige elementen van plexiglas gevat in aluminium. De laagbouw heeft in de zijgevel een nooduitgang. Aan de achterzijde wordt licht binnengelaten door glazen bouwstenen ter hoogte van de voormalige consistoriekamer en door vensters bij de andere ruimtes. De muren zijn opgetrokken in rode baksteen in wild verband. Naast de kerk, aan de voorzijde, bevindt zich de ingang in de laagbouw. De glasgevel heeft centraal een glazen deur. Hierboven bevindt zich de eerste verdieping van de voormalige pastorie, eveneens onder een plat dak.

Interieur

Zicht op het lithurgisch centrum (oude toestand). Het Verschueren orgel staat nu iets anders dan op deze foto. Er wordt onderzocht of de PKN dit gebouw of de Ontmoetingskerk in Geleen gaat gebruiken voor de hele westelijke mijnstreek.

Interieur met groenverlichte kruis (oude toestand)

De kerk wordt betreden door een dubbele glazen deur, die wordt beschermd door een glazen tochtkast. Deze leidt naar de koffieruimte, die toegang geeft tot diverse ruimtes, onder meer de toiletten, de toegang tot de voormalige pastorie, een keuken en de kelder. De koffieruimte wordt van de kerk afgescheiden door een vouwwand. De ruimte heeft leisteen op de vloer. De muren zijn in gele poraluxsteentjes, opgetrokken in halfsteens verband. Achter de vouwwand bevindt zich de kerk. De vloeren en de muren, mitsgaders het plafond lopen hier door. Hier zijn de diverse spreek- en vergaderruimtes, alsmede de voormalige consistoriekamer bereikbaar. Ook bevindt zich hier de nooduitgang naar de tuinzijde. De ruimte ontvangt licht vanuit een viertal vierkante lichtkoepels in het plafond. Het plafond is bedekt met cementwolplaten. De vloer in de kerk loopt vanaf de vouwwand door in een U-vorm rond een verlaagd gedeelte, dat met trappen bereikbaar is. Op het verhoogde gedeelte staat de avondmaalstafel tegen de zijgevel aan de tuinzijde. Op de trappen staat tegen het lage gedeelte aan, de doopvont. Ook hier ligt leisteen op de vloer. In het verdiepte gedeelte ligt zeil op de vloer. Hier hebben de banken een plaats gekregen. Boven de ruimte in het verlengde van de koffieruimte loopt het plafond door. De rest van de kerk heeft een met afzeliahout betimmerde open dakstoel. Aan de zijde van de avondmaalstafel zijn in de bepleisterde muur een viertal verticale banen met grove breuksteen ingemetseld. Deze zijn elk onderbroken door een vierkant raam. In de wand links van de tafel wordt licht toegelaten door een lichtstraat langs het dak. Tevens staat in de bepleisterde muur een kruisvomig venster met groene glazen bouwstenen in een betonnen omlijsting. Dit kruis wordt van binnenuit verlicht door spots in het plafond en lampen tegen de muur. De wand rechts van de tafel is een vliesgevel met Kalwall dubbelwandige elementen van plexiglas gevat in aluminium. Hieronder staan dubbele met donker grind versierde zuilen. De gevel achter de banken is opgetrokken uit halfsteens opgemetselde gele poraluxsteentjes. De wand wordt doorbroken door een drietal verticale vensters over de gehele hoogte, doorbroken door een horizontaal geplaatste regel.

(Bron: Dr A. Jacobs en Drs. A.A. Wiekart – Kerken na 1940. Inventarisatie en waardenstelling kerkelijke bouwkunst na 1940 –Roermond – Stichting Monumentenhuis Limburg, 2003).

Orgel

In 1966 plaatste Verschueren Orgelbouw (Heythuyzen) in deze kerk een tweemanuaals orgel.

                               Hoofdwerk                           Positief                                  Pedaal

                               Roerfluit 8’                           Holpijp 8’                              Subbas 16’

                               Prestant 4’                           Roerfluit 4’                           Octaafbas 8’

                               Mixtuur II-III                        Octaaf 2’                               Koraalbas 4’-2’

                                                                           Tertscymbel III

                Bron: G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht)