Jozef (kerk)

Klooster, kerk en kapel vanuit de lucht

Ruimtelijke context

Het complex domineert het straatdorp Smakt (meestal De Smakt genoemd) dat gelegen is aan de weg – de Sint-Jozeflaan - die naar het Brabantse Holthees voert. Evenwijdig aan die weg loopt de spoorweg Roermond-Nijmegen. De Smakt ligt op een steenworp afstand van de provinciegrens met Brabant.

Type

De niet-georiënteerde centraalbouwkerk is opgebouwd in baksteen en heeft een kruisvormig dak. Zowel het altaar als de stoelen zijn in principe verplaatsbaar.

Bouwgeschiedenis

Voorgangsters

De Jozefkerk is onderdeel van het bedevaartcomplex dat zich ontwikkeld heeft rond de in 1699 gestichte, en circa 1864 vergrote, Sint-Jozefkapel. Architect Johan Kayser bouwde in 1886 een neogotisch zaalkerkje met ingesnoerde koorpartij. Dit kerkje werd in 1933 met een travee en een doopkapel uitgebreid. Tijdens de slag om Overloon (1944) werd de kerk zwaar beschadigd. De kerk werd provisorisch hersteld en als noodkerk in gebruik genomen.

Huidige kerk

Voor de oorlog bestonden er al plannen om het neogotische bedevaartkerkje door nieuwbouw te vervangen. De intentie was om in 1949 – dan zou de Smakt 250 jaar bedevaartsoord zijn - een nieuwe kerk in gebruik te kunnen nemen. Deze plannen leidden echter tot niets. Wel werd rectoraat De Smakt in 1949 overgedragen aan de Ongeschoeide Carmelieten. De bestaande kerk werd opgeknapt. In 1965 werd duidelijk dat de oude kerk te klein werd. De nieuwe kerk zou zeker 200 zitplaatsen moeten krijgen met ruime gangpaden en veel staanplaatsen met het oog op de bedevaartgangers. Sedert 1963 werd er al geld ingezameld voor een nieuwe kerk. De pelgrims gaven in drie jaar tijd circa 100.000 gulden. De Carmelieten zochten in 1966 architect J.J. Fanchamps aan voor het maken van de nieuwbouwplannen. De eerste steen werd gelegd op 24 juni 1968, waarna aannemer Koenen uit Holthees de kerk voltooide, zodat zij op 11 maart 1969 door mgr. Beel kon worden ingezegend. De nieuwe kerk staat in verbinding met het Carmelietenklooster. De Smakt is de enige bedevaartplaats in Nederland waar specifiek de H. Jozef vereerd wordt. Jaarlijks bezoeken met name in de maand maart nog zo’n 20.000 mensen De Smakt om Sint-Jozef te vereren. Het bedevaartcomplex bestaat thans uit de Jozefkapel (1699), processiepark (ca. 1900), het Pelgrimshuis (1910), het Carmelietenklooster (1949) en de Jozefkerk (1969). Het Pelgrimshuis had afgebroken moeten worden om een betere entree te bewerkstelligen en het zicht op de kerk te verbeteren, maar door gebrek aan financiën werd dit plan niet uitgevoerd. Iets vergelijkbaars gold voor het klooster: dit is voor slechts de helft gebouwd.

Veranderingen

Het ingangsportaal werd gebruikt als doopkapel en biechtkapel. De doopvont is verplaatst naar de rechterzijde van het priesterkoor, de biechtstoel werd verbouwd en is geschikt gemaakt voor één biechteling in plaats van twee. In 1983 werden de plannen gepresenteerd van Marij Kateman om de kerk van De Smakt te voorzien van glas-in-lood ramen met een boommotief. Deze plannen werden niet uitgevoerd. Het afscheidingsscherm achter het altaar werd enige jaren geleden voorzien van een doorlopende gordijnrail en werden gordijnen in de liturgische kleuren aangeschaft. Deze bedekken nu (2003) het scherm.

Exterieur

Foto: augustus 2015

De kerk bestaat uit een vierkant bouwlichaam in een lichte baksteensoort in halfsteensverband, dat is gedekt met een kruisvomig overstekend zadeldak met verbeterde hollandse dakpannen. In de topgevels op de zijkanten van de kerk staan rechthoekige getraceerde vensters. Aan de zijde van de kloostertoegang en de ingang van de kerk zijn de topgevels gesloten. Op de hoeken ligt een plat dak. Om de hoofdingang van de kerk te bereiken dient men over de parkeerplaats en langs het pelgrimshuis te lopen. Daar staat een kleine uitbouw onder een overstekend plat dak met een dubbele glazen deur in hout met drie grote vensters over het gehele vlak. Rechts hiervan staat bebouwing. Aan de achterzijde bestaat de gevel van het portaal uit drie grote glazen vensters. Aan de andere zijde staat een gang tussen het klooster en de kerk. Deze heeft een plat dak en glazen vensters als wanden. Aan de achterzijde ligt een verdiepte tuin. Aan de onderzijde van de kerk werden deuren gemaakt en werd de grond onder de kerk weggegraven. Deze ruimte is in gebruik als garage van het klooster.

Interieur

Zicht op het priesterkoor. Foto: Sander van Daal, augustus 2008

Zixht naar achteren. Foto: Sander van Daal, augustus 2008

Het gebouw wordt betreden door de voormalige doopkapel. Deze is rechthoekig, heeft een recht, met gebeitst hout betimmerd plafond en heeft een vloer van grofmarmertegels. De muren zijn in wild verband en wit geschilderd. Tegen de kerkmuur staat een biechtstoel. Ter weerszijden hiervan staan dubbele tochtdeuren met glas. Aan de achterzijde van de kapel staan grote glazen vensters over de gehele wand. De kerk wordt betreden tegenover de ingang tot het klooster. De kerk bestaat uit een vierkante zaal met een opendakconstructie. Op de vloer liggen grofmarmertegels, de muren zijn in wild verband en wit geschilderd. Licht wordt toegelaten door vensters in twee van de vier topgevels, waarin getraceerde ramen staan. In de hoeken zijn rechte plafonds, met een kolom op de hoek als onderdeel van de dakconstructie. Het plafond is betimmerd met red cedar. Aan de zijde van de kloostertoegang staat een houten podium met een houten altaar. Achter het altaar staat een houten scherm op stalen pootjes als afscherming van de dubbele deur. De stoelen staan in een axiale opstelling in de kerk.

(Bron: Dr A. Jacobs en Drs. A.A. Wiekart – Kerken na 1940. Inventarisatie en waardenstelling kerkelijke bouwkunst na 1940 –Roermond – Stichting Monumentenhuis Limburg, 2003).

Zie ook: http://www.dekenaatvenray.nl/

Orgel

Aanvankelijk werd in deze kerk gebruik gemaakt van een harmonium; dit ging in 1944 verloren. In 1962 plaatste Verschueren Orgelbouw (Heythuyzen) een orgel.

                                               - geen nadere gegevens voorhanden -

Bron: G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht)