Evangelisch Lutherse Kerk (Voormalige)

Het kerkverband was indertijd 'Evangelisch Lutherse Kerken in Nederland'

Foto: september 2004

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Lutherse KERK; vierkant bakstenen gebouw uit 1737 met afgeschuinde hoeken onder een tentdak; omlijstingen van Naamse steen met samengestelde sluitstenen. Preekstoel en altaar, 1738 (vernieuwd 1883); Eenklaviers orgel, in 1765 gemaakt door J.P. Hilgers; herenbank (twee Lodewijk XIV; drie rococo); bord met wapen Stolberg-Konigstein. Biechtvertrek. Op de hoek van de Koperstraat rechts van de kerk en hiermee verbonden door een poortmuur met zadeldakje een bakstenen huis met verdieping en zadeldak, XVIII, met segmentbogige vensteromlijstingen van Naamse steen. (Datum: 23-01-1967).

Ruimtelijke context

De voormalige Lutherse kerk ligt op de hoek van een prachtig plein in het centrum van Vaals. Tegenwoordig is in het gebouw het Museum De Kopermolen gevestigd.

Type

De voormalige kerk is een octoganale classicistische centraalbouw met tentdak en hardstenen vensteromlijstingen.

Bouwgeschiedenis

Foto: september 2004

Op 12 mei 1736 werd door rijksgraaf Von Seckendorf, commandant-generaal van het keizerlijk leger in Aken, de eerste steen gelegd van de Lutherse kerk. Het ontwerp werd gemaakt door ingenieur-majoor Von Littig. De inwijding vond plaats op 1 december 1737. Tot 1955 had het gebouw de functie van kerk. De centraalbouw moest zo weinig mogelijk op een kerk lijken aan de buitenkant. De Lutherse kerk genoot in die tijd nog weinig erkenning en men wilde geen aanstoot geven aan de R.K. Staatskerk. Het gebouw onderging diverse restauraties: in 1893, 1937/1938, 1967/1968 en 2001. Sinds 1968 vervult het de functie van cultureel centrum.

Bron: Brochure "de Kopermolen" Vaals, voormalige Evangelisch-Lutherse kerk. Deze bron is ook verderop gebruikt.

Exterieur

Foto: december 2008

De classistische kerk is opgebouwd in baksteen met Naamse steen op de hoeken, de plint en de omlijstingen rond de vensters en deuren. De omlijstingen met samengestelde sluitstenen zijn uitgevoerd in de stijl van de Akense architect Laurenz Mefferdatis. De houten kruiskozijnen van de vensters zijn gevuld met glas-in-lood en werden in 1937 gedeeltelijk gerestaureerd. Het tentdak heeft vier dakkapellen, is met leien gedekt en heeft een windvaan als bekroning. Het grondvlak is vierkant met afgeschuinde hoeken. Oorspronkelijk had het gebouw drie ingangen. De hoofdingang ligt aan de zuidkant. De vier treden van de tap zijn uitgevoerd in Naamse steen. Boven de ingang aan de oostzijde bevindt zich een steen met diverse inscripties. Links van deze ingang ligt de toegang tot de grafkelder, die afgedekt is met een plaat. De derde ingang, tegenover het huis Clermont, is later veranderd in een venster.

Foto: september 2004

Interieur

Kansel in Régencestijl, uitgevoerd in houtsnijwerk. Foto: oktober 2010

Zicht vanaf de rondgang. Foto: oktober 2010

Het regelmatige binnenoctogoon wordt gevormd door ronde, hoge kolommen met achthoekige basementen en dorische kapitelen in Naamse steen, een geprofileerde architraaf en een achtdelig stucgewelf. De omgang en de galerij hebben eenvoudig gestucte plafonds. Het stuukwerk dateert uit ca. 1765. Het interieur werd in 2001 gerestaureerd. Tot de 18e-eeuwse inventaris behoort een kansel in Régencestijl en een altaarnis in Lodewijk XIV-stijl door Joann Joseph Couven uit 1738. Verder zijn er enkele herenbanken in Lodewijk XV-stijl, waaronder een met glasraampjes afsluitbare bank voor Johann Arnold von Clermont en Maria Sophie Emminghaus en een bank met schilddragende putti op de overhuiving voor de familie Pastor.

Bron: Monumenten in Nederland: Limburg, Waanders Uitgevers, Zwolle en Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

Orgel

In 1759 werd de opdracht gegeven voor een barokorgel aan Johann Baptist Hilgers. Pas in 1762 werd met de bouw begonnen. Het werd voltooid in 1775, waarschijnlijk gelijktijdig met veranderingen aan het oorspronkelijke interieur. Van het orgel werd uiteindelijk slechts het hoofdwerk gerealiseerd; nadien is het orgel enige malen gewijzigd (1812 – Graindorge; 1905 – Gebr.Müller; 1938 – Stahlhuth). Het orgelfront is uitgevoerd in houtsnijwerk in Lodewijk XV-stijl. Van bladgoud voorziene ornamenten omlijsten de tinnen frontpijpen.

                               Principal 8’                           Doublet 2’                            aangehangen

                               Bourdon 8’                           Sexquialter II

                               Viola di Gamba 8’                 Mixtur III

                               Praestant 4’                         Cornet D IV

                               Flûte 4’                                 Kromhorn 8’

(literatuur: Het historische orgel in Nederland, deel II, blz.342)

Bron: G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht)