St. Jan van de zijde van Hendrik van Veldekeplein. Foto: juni 2004

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Sint Janskerk, voormalige parochiekerk, thans Hervormde Kerk. (Inmiddels Protestantse Kerk in Nederland). De kerk bestaat uit een toren, waarvan de 14e eeuwse onderbouw na 1373 verhoogd is, waarna in de 15e eeuw een achtkant is gebouwd; een driebeukige basilicaal schip uit het einde van de 14e eeuw; een midden 15e eeuws koor met zijkapel en sacristie en ten noorden van de toren een 16e eeuwse kapel. Lodewijk XVI-preekstoel. Grafmonumenten en zerken. Muurschilderingen. Klokkenstoel met klok van Joh. en Jos. Plumere, 1687, diam. 130 cm. Mechanisch torenuurwerk, B. Eijsbouts, 1932. (Datum: 30-06-1966)

Ruimtelijke context

De Sint Janskerk grenst aan zowel het Vrijthof als aan het Hendrik van Veldekeplein en ligt pal naast de St. Servaas in hartje Maastricht.

Type

Tegen een helling gebouwde driebeukige basiliek met een hoger, vijfzijdig gesloten koor, enkele zijkapellen, een sacristie en een forse roren aan de westkant.

Bouwgeschiedenis

Deze in 1218 voor het eerst genoemde parochiekerk werd gesticht als gevolg van de splitsing van de parochiale en collegiale taken van de St. Servaas. In 1632 ging de St. Jan over in protestantse handen. Het huidige gebouw stamt 14e en begin 15e eeuw. Het werd gebouwd in mergelsteen op een onderbouw van kolenzandsteen en hardsteen. Het begin 14e eeuw gebouwde schip heeft een vernieuwde kap uit ca. 1415. De luchtbogen ter ondersteuning van het middenschip zijn grotendeels weggewerkt onder de lezenaarsdaken van de zijbeuken. De kap van het rijzige koor werd in 1401 voltooid. De sacristie, die nu dienst doet als consistoriekamer stamt uit dezelfde tijd als het koor, terwijl de kapel aan de noordzijde, die nu doopkapel is, dateert uit 1414. Ten noorden van de toren bevindt zich een 16e-eeuwse, in hardsteen uitgevoerde kapel. De kerk is in 1909-'12 en in 1981-'85 gerestaureerd.

Exterieur

 St Jan vanaf de Vrijthofkant. Foto: Sander van Daal

De toren bestaat uit twee geledingen met haakse steunberen, een hoge geleding met overhoekse steunberen, een zeszijdige traptoren en een opengewerkte lantaarn met traptorentje en een spits met frontalen. De in kolenzandsteen en hardsteen uitgevoerde vroeg-gotische onderbouw hoort bij vroeg-14e-eeuwse toren die bij een storm in 1373 grotendeels werd verwoest. De laat-gotische mergelstenen geledingen met balustrades kwamen bij het herstel in de 15e eeuw tot stand. De hoge lantaarn dateert uit 1485. Bij de torenrestauratie van 1877-'85 door P. Cuypers is de huidige spits aangebracht. De door hem aangebrachte pinakels zijn verkleind bij de tweede restauratie in 1929-'30. De oorspronkelijke 15e-eeuwse rode beschildering is hersteld tijdens de derde restauratie naar plannen van de architectengroep Dingemans, De Vries & partners. In de toren bevindt zich ene grote 15e-eeuwse houten klokkenstoel. Daarin hangt ene klok uit 1687, gegoten door Joannes en Josephus Plumere.

Interieur

Zicht op het oude koor. Foto: juli 2008

Zicht op de zangtribune. Foto: juli 2008

Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. De ronde, hardstenen zuilen hebben kapitelen met een gestileerd bladmotief. In het koor rusten schalken op consoles met apostelkoppen en ook de kraagstenen van de doopkapel zijn versierd met beeldhouwwerk. In de kerk zijn enkele 15e-eeuwse schilderingen behouden. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel in Lodewijk XVI-stijl uit 1779, vervaardigd door Coenraad Pierkens en een marmeren doopvont uit het begin van 19e eeuw. In de vloer liggen grafzerken van de 14e tot en met de 17e eeuw.

Orgel

Na de ingebruikname van deze (katholieke) kerk door de Hervormden (1632) werd aanvankelijk gebruik gemaakt van een geleend orgel, dat echter vanwege principiële bezwaren niet “onder den gesanck” gebruik werd; in 1687 werd een eigen orgel gekocht; door Binvignat/Houtappel (Maastricht) werd in1780 een nieuw orgel geplaatst, dat eind 18^e eeuw deels verloren ging en in 1806 vervangen werd door een nieuwe versie, identiek aan het orgel “als de vorige in de Janskerk” met gebruikmaking van de behouden gebleven kas uit 1780; het werd in 1858 gewijzigd door Pereboom & Leijser (Maastricht) en moest uiteindelijk in 1897 plaats maken voor een nieuw orgel (in de oude kas en met enig pijpwerk van het vorige orgel) van Stahlhuth (Burtscheidt, D); het huidige orgel – andermaal geplaatst in de oude kas en met gebruikmaking van ten dele ouder pijpwerk – dateert uit 1992 en werd gebouwd door Verschueren Orgelbouw (Heythuyzen). (Literatuur: Het historische orgel in Nederland, deel III, blz.197)

Bron:  G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht)

Grand Orgue                        C - f'"

• Grand Bourdon           16'
• Montre                         8'
• Bourdon                       8'
• Prestant                      4'
• Flûte                            4'
• Nasard                        2 2/3'
• Doublette                    2'
• Tierce                          1 3/5'
• Fourniture                    IV
• Cornet                         IV
• Trompette  B/S            8'
• Clairon                        4'

Positif                                   C - f'"

• Montre                         8'
• Bourdon                       8'
• Prestant                      4'
• Flûte                            4'
• Nasard                        2 2/3'
• Doublette                    2'
• Flageolet                     2
• Tierce                          1 3/5'
• Fourniture                    III
• Cromorne                    8'

Pédale                                  C - d'

• Soubasse                    16'"
• Flûte                             8'
• Bombarde                    16'