Terpkerk (oude Martinuskerk)

(Zuid)oostzijde en voorgevel. Foto: februari 2006

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Oude Rooms-Katholieke Kerk. Bakstenen gebouw uit 1793; eenbeukig schip, ingebouwde westtoren (1812) en smaller koor met driezijdige sluiting. Zeer schilderachtig gelegen op een ommuurd kerkhof. Eikenhouten klokkenstoel met gelui bestaande uit twee klokken van anonieme gieters, resp. uit 1506, diam. 88 cm en uit 1494, diam 100 cm. Mechanisch torenuurwerk, B. Eijsbouts, 1936, voorzien van elektrische opwinding. (16-01-1967)

Koorzijde met terpmuur. Foto: februari 2006

Ruimtelijke context

De kerk ligt op een verhoogd ommuurd kerkhof midden in Oud-Urmond.

Type

Eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor, aangebouwde sacristie en een ingebouwde toren met klokdak met spits.

Bouwgeschiedenis

De kerk kwam in 1791-'93 tot stand ter vervanging van een 14e-eeuwse voorganger. De sacristie dateert uit 1805. De toren van de oude kerk bleef los van de nieuwe kerk behouden tot 1841. Toen verrees de huidige toren naar een ontwerp van S. Beugels. Een hardstenen ingangsomlijsting uit 1812 werd in de nieuwe toren geplaatst. Daarin hangen klokken uit 1494 en 1506.

Bron: Monumenten in Nederland: Limburg, Waanders Uitgevers, Zwolle en Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

De Urmondse Monumentenstichting voegt hier aan toe:

De huidige Terpkerk is in 3 tijdsperioden gebouwd. Het oudste gedeelte is het eenvoudige langwerpige schip met het iets smallere ¾ gesloten koor. Dit schip werd gebouwd in 1792 – 1793 en staat op de plaats van een vroegere kerk. Het altaar is naar het zuid(westen) gericht, daar waar het traditie is om kerken te situeren met het altaar naar het oosten. Dit heeft alles te maken met de ligging van de terp.

De sacristie werd in 1805 gebouwd boven het graf van Melchior de Krahe, die in deze parochie pastoor was van 1770 tot 1805. Tot 1843 stond, los van het kerkgebouw, de toren van de vroegere kerk. In dat jaar werd de huidige kerktoren gebouwd. De bouwkosten bedroegen fl. 2096, 20 ½ .

Het ontwerp voor de kerktoren met daarop een vierkante klokvormige helm met spits werd gemaakt door Severinus Beugels. In de toren bevonden zich 3 klokken de “Sanctus Martinus” uit 1493, de “Sancta Maria” uit 1506 en de “Sancta Anna” uit 1559. De “Sancta Maria” werd samen met “Sancta Anna”  op 23 december 1942 door de Duitsers weggehaald. Op 26 november 1945 kreeg het kerkbestuur vanuit Roermond het bericht dat de “Sancta Maria” onbeschadigd in Roermond was aangekomen. De toenmalige pastoor Herpers tekende op: “Op 28 november 1945 arriveerde ze weer hier in ons dorpje. Geheel gaaf, tot grote vreugde van de bevolking, om straks weer onze mensen samen te kunnen roepen om de H.Diensten bij te wonen en tot grote eer van God, in plaats van omgesmolten te worden tot kanonnen. God zij dank!”  Van de “Sancta Anna” is nooit meer iets vernomen.

De spreuk op de “Sanctus Martinus” luidt:

“Sanctus Martinus” heite ich.

In die eere Goeds luede ich.

Wer mich hoirt de beit sich.

Anno MCCCCXCIII    (1493)

De terp waarop de kerk is gebouwd is geheel ommuurd. Deze muur dateert uit 1655. Rondom de kerk bevindt zich de historische begraafplaats, waar tot 1960 overleden Urmondenaren hun laatste rustplaats vonden. Door het bouwen van een nieuwe parochiekerk werd de Terpkerk in 1957 van haar kerkelijke bestemming ontheven. De kerk fungeerde een tijdje als kleuterschool en als confectieatelier. Daarna raakte ze snel in verval. In 1967 werd ze door het kerkbestuur te koop aangeboden voor de prijs van fl.1,-. Noch de parochie noch de gemeente hadden geldelijke middelen om het haveloze godshuis in de oude glorie te herstellen. Tijdens een zware storm in november 1972 waaide 1/3 van het dak af. Dit was aanleiding voor een aantal parochianen om actie te gaan ondernemen. In het voorjaar van 1973 werd het actie-comité “Herstel oude St.Martinuskerk” opgericht. Door dit comité werden de meest noodzakelijke herstelwerkzaamheden uitgevoerd.

In 1975 werd de kerk verkocht aan de Urmondse Monumentenstichting. Met voortvarendheid en steun van o.a. het comité St.Leendertmarkt, werd de restauratie van de Terpkerk en de kerkhofmuur aangepakt. Aanvankelijk werden incidenteel verbeteringen aangebracht. Vanaf 1993 werd een algehele restauratie doorgevoerd. De Terpkerk is een zeer geliefde expositieruimte waar nagenoeg het gehele jaar door kunstenaars hun werken tentoonstellen.

Het bestuur van de UMS.

De kapel heeft twee klokken, de Sanctus Martinus uit 1493 en de Sancta Maria uit 1506 die sinds mensenheugenis ieder heel en half uur luidden èn om 7:00 uur en 12:00 uur. Daar heeft een omwonende bezwaar tegen gemaakt vanwege geluidsoverlast en van de rechter gelijk gekregen. Zie verder hierover: Kapellen en Kruisen nummer 102 - Pasen 2024, pagina, 15.

Interieur

Interieur toen de kerk nog in gebruik was. Foto: Urmondse Monumentenstichting