Klooster Keizersbos Neer (Voormalig)

Foto: Har Kuijpers. September 2006

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Voormalig Premonstratenzerklooster Keizersbosch, Keizersbosch 80. Rechthoekig gebouw met verdieping en schilddak, midden XVIII, nu boerenwoning. Koetspoort en segmentboogvensters in hardstenen omramingen, geprofileerde daklijst. Boven de koetspoort een wapensteen. (Datum: 12-11-1968).

Ruimtelijke context

Keizerbos ligt in het dal van een klein beekje dat vanouds de naam Keizer droeg. Het voormalige kloosterterrein grenst aan de oostzijde aan de Keizer. Aan de andere zijden wordt het schildvormige terrein omgeven door een thans droge gracht. Aan de west- en zuidzijde van het terrein ligt de bebouwing van het buurtschap Dries, met aan de westzijde de voormalige pachthoeve Keizerboshof. De weg aan de oostzijde van het kloosterterrein was eeuwenlang deel van de doorgaande weg van Roermond via het Buggenumerveer naar Helden.

Type

Groot bakstenen kloostergebouw met hardstenen raamomlijstingen en schilddak.

(Bouw)geschiedenis

Al in 1185 is voor het eerst sprake van een hof te ‘Cheiserbusch’. Deze hof is dan eigendom van de Norbertijner- of Premonstratenzer abdij van Averbode. Tussen 1230 en 1246 sticht Averbode hier, met hulp van de heren van Horn, een adellijk vrouwenklooster. Deze heren, de toen­malige landsheren, beschouwden Keizerbos als hun familieklooster. Meerdere Van Hornes werden in de kloos­ter­kerk, gewijd aan de H. Nicolaas, begra­ven. Een van hen was Arnoud van Horn, die in 1389 over­leed als prins-bisschop van Luik. In 1472 werd de oude, waarschijnlijk romaanse klooster­kerk vervangen door een gotisch exemplaar. In het begin van de 17^e eeuw was de kloostergeest verslapt en werd Keizerbos onder de bezielende leiding van proost Jan van Wiekevorst (proost van 1608-1636) hervormd tot een bloeiend niet-adellijk stift. De vier resterende adellijke zusters werden met pensioen gestuurd. De kloostergebouwen werden drastisch vernieuwd. In 1619-1621 werd bij de kerk een nieuwe toren opge­trok­ken. In de jaren daarna werden keuken en refter, spreekkamer, slaap­zaal, zieken­zaal, werkkamer, brouwerij, schuur, stallingen en slotmuur opnieuw opgetrokken of gerestaureerd. Nadat Hessische huurtroepen het klooster in 1645 hadden geplunderd, werd een gracht rond het kloosterterrein gegraven. In 1669 sloot het klooster een akkoord met de gemeente van Neer om deze gracht verder te verbreden. Op een kaart uit 1780 is te zien dat de kern van de bebouwing destijds bestond uit een viertal vleugels rond een vierkante binnenplaats. De kerk was aan de noordoosthoek tegen dit vierkant aangebouwd en had, zoals gebruikelijk, het koor gericht op het oosten. Aan de noord- en aan de westzijde was het vierkant nog met diverse vleugels uitgebouwd. Een tweede vernieuwingscampagne van de gebouwen volgde in de jaren 1785-1791. Verbouwd of herbouwd werden toen o.a. keuken en refter, zieken­huis of ‘infirmerie’ en de nog bestaande vleugel waarin de verblijven van de proost en de priorin waren ondergebracht. Ook het interieur van de kerk werd vernieuwd. Lang zou het klooster echter niet meer bestaan. In februari 1797 werd het door de Franssen opgeheven. Proost, priorin, kapelaan en 30 zusters, vertrokken naar Deurne, maar gingen spoedig daarna uiteen. Belangrijke inventarisstukken uit de kloosterkerk had de proost al uit voorzorg ondergebracht in de parochiekerken van Neer (o.a. schilderijen, 16^e eeuws kruisbeeld en orgel) en Roggel (o.a. hoofdaltaar, beelden en oxaal), waar ze - op het orgel na - nog steeds aanwezig zijn. Het kloostercomplex werd in 1798 publiek verkocht en kwam al snel in handen van Arnold Jan-Baptist de Raedt. Deze liet het gros van de bebouwing, waaronder de kerk, afbreken en de vleugel met verblijven van proost en priorin inrichten als landhuis. In de loop der tijd werd deze vleugel enkele malen verbouwd. Hierbij ging de symmetrische opzet van de voorgevel verloren doordat de koetspoort en ramen aan de zuidzijde werden dichtgemetseld. Ook werd het steile schilddak met leibedekking na een brand rond 1915 vervangen door een minder steil schilddak met pannen. Bij de sloop werd ook aan de westzijde nog een klein deel van de kloosterbebouwing gespaard. Dit deel werd eerst bewoond en later gebruikt als schuur. Op 13 juli 1949 werd deze ‘schuur’ door bliksem getroffen en brandde hij af, waarna de restanten werden gesloopt.

Exterieur

Foto: Har Kuijpers. September 2006

Foto: Har Kuijpers. September 2006

De afgebrande 'schuur'. Collectie Har Kuijpers
Op deze foto uit de oorlogswinter 1944-1945 is nog de oude kloostervleugel zichtbaar die in 1949 zou afbranden. Duidelijk zichtbaar zijn de hardstenen omramingen van dichtgemetselde vensters die erop wijzen dat dit gebouw niet als schuur is gebouwd. Het hoge geknikte schilddak met leien komt overeen met het dak dat tot een brand rond 1915 ook op de nog bestaande kloostervleugel zat.

Zie verder redengevende omschrijving Rijksdienst.

Bronnen

- Jan Gerits. Het Premonstratenzer vrouwenklooster te Keizerbos Neer. In: Rondom het Leudal 7 (oktober 1977).

- Rijksmonumenten in de gemeente Roggel en Neer (2002).

http://www.wikimedia.org/nl-portal/

Tekst: Har Kuijpers

Voor meer informatie over kerk, kapellen en kruisen in Neer zie http://86.95.118.185/naer/rubrieken.htm#kerkelijk