Antonius Abt kapel Ven-Zelderheide

 Foto: augustus 2007

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Kapel van St. Antonius Abt, rechthoekig gebouw met spitsboogvensters, het oudste gedeelte, XVI, met steunberen en driezijdige sluiting; het latere gedeelte, XVIII B (?) met neogotisch houten torentje, XIX, boven de afgeknotte voorgevel en neogotische portaalaanbouw, XIX. (Datum: 11-02-1969).

Ruimtelijke context

De kapel ligt aan de rand van Ven-Zelderheide aan het einde van een groot gazon annex plantsoen, onder grote bomen.

Type

Grote bakstenen kapel.

Geschiedenis

Foto: augustus 2007

De plaatsnaam Ven-Zelderhei wijst op twee gehuchten, die sedert vele eeuwen in elkaars nabijheid liggen: ’t Ven en landgoed Zelder met de heidegronden erom heen. Ruim tweehonderd jaar geleden had ‘Veen’ 149 inwoners en woonden er op het landgoed Zelder 46 personen. Al in 1381 vinden we in een overzicht van inkomsten en uitgaven van het klooster Grevendaal der Cisterciënzer Zusters bij Asperden (Dld.) “den Venschen Kirchaven” (=kerkhof) vermeld.
In 1413 vinden we “het darp int Venne” genoemd. Deze woonkern lag tamelijk geïsoleerd omdat de Zelderse heide, die zich tussen ’t Ven en Ottersum uitstrekte toen nog woest en onontgonnen was. In die tijd verrijst er bij het Vense kerkhof een kapelletje dat door Hendrik en Aleida Busserhuze (1468) in hun testament rijkelijk met landerijen wordt begiftigd. Dit echtpaar ontleent hun naam aan het landgoed Busserhuze onder Ottersum, ook thans nog bij autochtonen bekend als boerderij ‘de Heuvel’.

Legende
Omtrent de juiste stichtingsdatum van de kapel tasten we in het duister. Maar als de legenden een kern van waarheid bevatten, hebben we toch een uitgangspunt. Een oud volksverhaal wil dat de kapel gesticht werd door hertogin van Kleef (deze hele streek behoorde immers sedert 1397 in feite aan Adolf II, graaf en later hertog van Kleef).
De hertogin had een bezoek gebracht aan de heer van Seller (Zelder) en wilde door ‘t Ven en het Rijkswald terug naar haar burcht te Kleef. Bij het Vense kerkhof was de weg zo slecht, dat de as van de koets brak, en het reisgezelschap in de modder bleef steken. De twee koetsiers tuurden door de snel invallende duisternis rond. De plek van het ongeluk was eenzaam, geen huis in de buurt. Wie wilde er immers bij het ‘bange’ kerkhof wonen!
In paniek riepen de hertogin en haar gezelschapsdames om hulp, maar er kwam geen mens opdagen. Toen bad riep de hertogin in uiterste wanhoop tot haar favoriete heilige St. Antonius Abt. En zie: plotseling kwamen van verschillende kanten mannen te hulp snellen en bevrijdden zij de adellijke dames uit hun benarde situatie.
Vol dankbaarheid beloofde de hertogin deze huiveringwekkende plaats tot een oord van zegening te maken. Ze liet hier een kapel bouwen, toegewijd aan de H. Antonius. Tevens stichtte zij een fonds, waaruit de kapelaan van Ottersum betaald werd om elke week naar ‘t Ven te gaan en daar een H. Mis op te dragen.

Tenslotte liet de bouwdame op het Vense kerkhof zo veel eikebomen planten als zij levensjaren telde. Als de bomen na enkele eeuwen volgroeid zouden zijn, en de kapel versleten, dan zou uit de opbrengst van het eikehout een nieuwe kapel gebouwd kunnen worden.
Toen de Ottersumse toren in 1867 vervangen moest worden, heeft men de eiken bij de kapel gekapt. Kort voordien was de kapel echter nog vernieuwd en kreeg ze haar tegenwoordige grootte, nl. 16 x 5 m.

De Kapel
Het huidige priesterkoor is de oorspronkelijke kapel. Omstreeks 1750 en 1860 is ze twee keer uitgebreid. In 1894 werd het ingangsportaal tegen de kerk en de toren boven de voorgevel gebouwd. Oorspronkelijk stond het torentje op het priesterkoor en later midden op de kapel.
Op 20 oktober 1944 moest de Vense bevolking wegens de dreigende ernstige oorlogshandelingen evacueren. Toen kapelaan Th. Driessen in mei 1945 in Ottersum terugkeerde en de kapel ging bekijken, trof hij die in desolate toestand aan. Het dak was kapot, de glas-in-lood ramen verbrijzeld en de muren met granaattreffers doorboord.
De beelden en de kruisweg waren weg (naar men later ontdekte, weggehaald door pastoor W. Janssen uit Mook met hulp van enige Engelse militairen). De kapel bleek ondanks de beschadigingen toch door een aalmoezenier van het Engelse leger in ’44 en ’45 gebruikt te zijn. Zondag 11 juni 1945 vierde kapelaan Th. Driessen er met de bevolking weer voor de eerste keer na de oorlog de H. Liturgie.
In de eindjaren ’70 was de kapel aan een nieuwe restauratie toe. Om verder verval tegen te gaan kwam men in samenwerking met de Rijksdienst voor Monumentenzorg tot plannen voor een renovatie. Deze plannen werden in 1983/84 gerealiseerd, zodat de St.-Antoniuskapel weer in oude luister de bezoeker/ster op de zeer historische grond verwacht. 

De kapel is dagelijks overdag geopend.

Bron: http://www.adolphus.nl/xus/antonbntz.html

Exterieur

Foto: augustus 2007

Interieur

Zicht op het priesterkoor. Foto: augustus 2007

Zicht naar achteren. Foto: augustus 2007

Het intereur is wit geschilderd en heeft een vlak houten plafond.